Pociąg do historii - portal historyczny miasta Marki

metryczka wpisu

fb.com:
opub.:	2016-04-01, 08:00
data powiązana:	1899-??-??
tagi:	Parafia p.w. św. Izydora Miejsca Pamięci Narodowej

Zespołem, architektonicznym który zachował się w stanie niezmienionym po II wojnie światowej, jest kościół pod wezwaniem Świętego Izydora wraz z plebanią, ogrodem i zabudowaniami gospodarczymi.

Jest to trzynawowa świątynia, podparta 8 kolumnami. Zbudowana w latach 1899—1903 według projektu Jana Hinza w stylu neogotyckim z neobarokowym wnętrzem. Dach kościoła początkowo kryty dachówką w latach siedemdziesiątych minionego stulecia pokryto blachą miedzianą. Księgi parafialne prowadzone są od roku 1897. We wnętrzu kościoła walory artystyczne i zabytkowe posiadają:

Ołtarz Główny

Autor projektu i data wykonania ołtarza pozostają nieznane. Można jednak przypuszczać, że ołtarz zdobił świątynię już najpóźniej w 1905 r., ponieważ autorem naturalnej wielkości rzeźby przedstawiającej ukrzyżowanego Chrystusa usytuowanej w centralnej części ołtarza jest artysta rzeźbiarz Antoni Panasiuk, żyjący i tworzący w latach 1852 -1905¹.

Ołtarz wykonano w stylu neogotyckim z drewna dębowego. Wysokość mierzona od kościelnej posadzki wynosi ok. 8 m, szerokość ok. 5 m. Do ołtarza prowadzą trzystopniowe dębowe schody.

Po obu stronach krucyfiksu znajdują się naturalnej wielkości drewniane rzeźby przedstawiające Matkę Bożą i jednego z uczniów Jezusa (rzeźby pochodzą z kościółka grodziskiego) .

W szczytowej części ołtarza znajduje się rzeźba srebrzystego pelikana — ptaka odgrywającego ważną rolę w ikonografii chrześcijańskiej jako symbolu ogromnej ofiarności i troskliwości rodzicielskiej. Według legend pelikany w okresach głodu miały rozrywać dziobem własną pierś, by nakarmić krwią swe pisklęta.

W środkowej części mensy wmontowana jest niewielkich rozmiarów płytka zawierająca relikwie św. Izydora Oracza — patrona parafii.

Misternie wykonane tabernakulum nieco poszerzone i odrestaurowane w 1997 r. ozdabia wykonany gotycką czcionką, złocony napis w języku łacińskim „Altare Privilegiatum in Perpetuum” co znaczy „Ołtarz Uprzywilejowany Wieczyście”.

Napis ten ma duchowe znaczenie dla społeczności parafialnej. Otóż na mocy dekretu ówczesnego prymasa Polski ks. kardynała Aleksandra Rakowskiego z lipca 1918 r.

Wielki Ołtarz w naszym kościele został obdarzony takim właśnie przywilejem. Treść dekretu podaję w całości:

”Duszom wiernych w czyśćcu pozostających, które zeszły z tego świata zjednoczone
przez miłość z Bogiem, pragnąc ze skarbca Kościoła dać stosowną pomoc, którą wsparte do Ojczyzny niebieskiej łatwiej mogłyby dojść. Wielki Ołtarz w kościele św.
Izydora w Markach obdarzamy specjalnym przywilejem raz na zawsze, aby każdy
kapłan świecki czy zakonny, który by odprawiał Mszę św. przed tym Ołtarzem za duszę zmarłego w lasce Bożej, mógł zyskać dla niej pomoc przez odpust, aby dusza
ze względu na zasługi Chrystusa Pana, Najświętszej Maryi Panny i Wszystkich
Świętych od kar czyśćcowych mogła być uwolnioną.
Chcemy także, aby przywilej ten był znany kapłanom odprawiającym i wiernemu ludowi, dlatego też niech będzie na widocznym miejscu umieszczony napis ALTARE PRIVILEGIATUM IN PERPETUUM.”

Od chwili powstania ołtarz pozostaje właściwie niezmieniony. Zmieniło się jedynie nieznacznie jego otoczenie. Rozebrano drewniane stalle w prezbiterium, w których zwykłe siadali ministranci służący do mszy, zlikwidowano też drewnianą balustradę, przy której klękali wierni przystępujący do komunii.

Pierwsze malowidła ozdabiające kościół, wykonane w latach trzydziestych XX w. stanowiły mozaikę ornamentów roślinnych: m.in. winnej latorośli oraz lilii charakterystycznych dla symboliki chrześcijańskiej oraz ornamentów geometrycznych.

W latach 1984—1985 zostały zaprojektowane i wykonane przez artystów malarzy Jana i Pawła Mitków nowe malowidła, którymi pokryto prezbiterium oraz otoczenie dwóch bocznych ołtarzy: Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Malowidła przedstawiają sceny z Ewangelii i sylwetki papieża Jana Pawła II, księdza prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz świętego Maksymiliana Marii Kolbego.

¹ Tygodnik „Świat”, nr 16 z 19 kwietnia 1913 r., s. 10-11

Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej

Autor ołtarza nie jest znany lecz o dacie jego powstania informuje Kronika Parafialna oraz napis umieszczony po jego lewej stronie, tuż nad mensą:

„Ołtarz ten zbudowany w 1921 r. staraniem proboszcza ks. Dominika Budzejko i Antoniego Jastrzębskiego.”

Ołtarz wykonano w drewnie dębowym. Uroczystego odsłonięcia dokonano w październiku 1921 r. Wystrój i cechy stylistyczne nawiązują do neogotyckiego neobarokowego wnętrza świątyni. Bogactwo zdobień, ornamenty i symbole sprawiają, iż ołtarz ten możemy uznać za jeden z najładniejszych.

Wysokość — mierzona od posadzki kościelnej wynosi ok. 8 m, natomiast szerokość ok. 5 m. Zwieńczony jest 6 strzelistymi wieżyczkami, nad którymi wznosi się krzyż.

Jako jedyny w naszym kościele ołtarz posiada zdobienia w postaci ornamentyki roślinnej. Są to kwiaty białych lilii, które w symbolice chrześcijańskiej już od czasów starożytnych są znakiem czystości i dziewictwa.

Centralną część ołtarza zajmuje obraz Matki Bożej Częstochowskiej w otoczeniu wotów — sznurów korali i naszyjników. Obraz został zakupiony przez uczestników pieszej pielgrzymki na Jasną Górę w 1959 r.

W ołtarzu zamontowano specjalny mechanizm korbowy, za pomocą którego w czasie świąt ku czci Matki Bożej Częstochowskiej obraz uroczyście odsłaniano lub zasłaniano przy dźwiękach muzyki organowej. Przesłoną nachodzącą na obraz Matki Bożej Częstochowskiej dzięki wspomnianemu mechanizmowi — jest inny obraz ukazujący Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Powstał w 1921 r., pędzla R. Olszewskiego (w prawym dolnym rogu obrazu widoczna jest sygnatura tego malarza) jest kopią XVII-wiecznego obrazu włoskiego artysty Murillego. Obraz ma wymiary: ok. 2,5 m wysokości i ok. 1,5 m szerokości. Na niebieskim, przypominającym pogodne niebo tle, namalowana jest naturalnej wielkości postać Matki Bożej, odzianej w białe i niebieskie powłóczyste szaty. Matka Boża ma wzrok skierowany ku górze. Jej głowa z długimi, rozpuszczonymi włosami zwrócona jest również ku górze i otacza ją złocista aureola. Ręce złożone na piersi. Pod stopami Matki Bożej znajduje się księżyc w nowiu, a pod nim pięć skrzydlatych aniołków o pulchnych kształtach. Jeden z aniołków trzyma w ręku białą lilię — symbol dziewictwa, inny gałązkę oliwną. Jeszcze inny, o wyraźnie ciemniejszej karnacji, ściele się pod stopami Matki Bożej.

Cały obraz jest w niezłym stanie, ale wymaga oczyszczenia i zabezpieczenia przed działaniem kurzu.

Z wczesnego dzieciństwa pamiętam uroczyste odsłanianie i zasłanianie obrazu i wzruszenie jakiego doznawałem i jakie dostrzegałem na twarzach zatopionych w modlitwie lub śpiewających całym sercem „Apel Jasnogórski” wiernych. Ostatni raz obraz był uroczyście odsłaniany w połowie lat sześćdziesiątych minionego stulecia. Może warto byłoby wrócić do tej tradycji.

Tuż nad ołtarzem umieszczono gołębicę — symbol Ducha Świętego — od której rozchodzą się złociste płomienie. Po obu stronach znajdują się wykonane w drewnie lipowym, pokryte białą farbą płaskorzeźby. Jedna z nich przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na jej kolanach. Matka Jezusa lewą ręką obejmuje Syna, prawą — w geście błogosławieństwa — unosi nad głową klęczącego u jej stóp zakonnika. Przy zakonniku, u jego kolan widzimy pieska trzymającego w pysku kropidło. W tle płaskorzeźby widoczny jest kościółek oraz kwiat lilii, nad którym unoszą się aniołki.

Druga płaskorzeźba przedstawia świętego, o czym świadczy aureola nad jego głową, być może jest to święty Izydor, opiekun rolników i patron naszego kościoła. Święty wyjmuje chleb z plecionego koszyka i podaje go klęczącemu z wyciągniętymi po niego rękoma mężczyźnie i kobiecie trzymającej na rękach dziecko.

Na dalszym planie tej płaskorzeźby widać kościół, który cechami architektonicznymi do złudzenia przypomina marecką świątynię.

Na drzwiczkach tabernakulum widnieje krzyż, którego podstawę stanowi kotwica, a przy ramionach krzyża widzimy serce oplecione cierniami.

Po prawej stronie ołtarza na ścianie znajdują się malowidła powstałe w połowie lat osiemdziesiątych, których twórcami było małżeństwo artystów malarzy Mitków. Przedstawiają one wieżę klasztoru jasnogórskiego oraz sylwetki Ojca Świętego Jana Pawła II i prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Po lewej stronie ołtarza znajdują się wykonane w okresie międzywojennym drewniane stalle oraz dwa witraże powstałe w latach 1974—1976 zaprojektowane przez p. Halinę Cieślińską-Brzeską, wykonane w warszawskiej pracowni witraży Jerzego Olszewskiego. Przedstawiają w sposób ekspresyjny uczynki dobrego chrześcijanina wobec duszy i ciała. Od lat tradycją jest, że po udzieleniu przez kapłana sakramentu małżeństwa młode pary udają się bezpośrednio do tego ołtarza żeby Matce Boga i ludzi zawierzyć swój los na nowej drodze życia.

Również przy opisywanym ołtarzu tradycyjnie urządzany jest w okresie Wielkanocy Grób Chrystusa zwykle bardzo bogato ozdobiony.

Ołtarze Matki Boskiej Nieustającej Pomocy

Od prawie 100 lat przed oblicze Matki Boskiej Nieustającej Pomocy mieszkańcy Marek składają swoje prośby i dziękczynienia. Proszą o zdrowie dla swoich rodzin, bliskich i dla siebie, o opiekę na każdy dzień swojego życia. Przed tym ołtarzem dziękują za otrzymane łaski. W chwilach życiowych klęsk i niepowodzeń znajdują pocieszenie i ukojenie w bólu.

W czasie ponad 100 lat istnienia mareckiej świątyni powstały dwa ołtarze Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Nie znamy, jak dotąd, autorów projektów obu ołtarzy i nie wiemy nic o ich wykonawcy.

Pierwszy ołtarz został wykonany prawdopodobnie na początku XX w. Jego wymiary były następujące: wysokość (mierzona od kościelnej posadzki) ok. 550 cm; szerokość na wysokości mensy ok. 300 cm. Jak wszystkie ołtarze w kościele wykonano go w stylu neogotyckim, ale umieszczone na nim elementy wystroju były bardzo ubogie. Ołtarz składał się z 3 części, z których pierwszą stanowiła mensa, nad którą znajdowała się 2 część ołtarza z tabernakulum i olejnym obrazem przedstawiającym Matkę Boską Nieustającej Pomocy. Obraz ten o wymiarach ok. 80 cm x 60 cm został namalowany przypuszczalnie w okresie międzywojennym przez nieznanego autora. Po obu stronach ołtarza rozmieszczono rzeźbione w lipowym drewnie i pomalowane na złocisty kolor kwiaty lilii — w symbolice chrześcijańskiej oznakę niewinności i dziewiczej czystości. Tuż pod obrazem w formie rozwiniętej wstęgi widniał napis:

Jam Jest Nieustającą Pomocą

Nad obrazem zawieszona była drewniana, pomalowana na złocisty kolor korona. Trzecią część ołtarza stanowił olejny obraz ukazujący św. Izydora—Oracza, patrona parafii. Obraz ten wymiarami był nieco większy od obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy Przedstawiona była na nim scena z życia św. Izydora — kiedy to zatopiony w modlitwie nie zauważył, że pracę — orkę pola wołami, wykonują za niego aniołowie. Autor obrazu jest również nieznany. Przypuszczać należy, że obraz został namalowany — jak inne tu wymienione — w okresie międzywojennym. Ta część ołtarza była zwieńczona ozdobnym krzyżem oraz dwoma niewielkimi neogotyckimi wieżyczkami.

Z opisanego starego ołtarza została podstawa, mensa i prowadzące do ołtarza schodki. Zachował się też obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Drugi ołtarz powstały w miejsce wyżej opisanego wykonany został pod koniec lat siedemdziesiątych XX w. Konstrukcja ołtarza zrobiona jest z dębu, a zdobiące go płaskorzeźby z drewna lipowego. Płaskorzeźby rozmieszczone symetrycznie po obu stronach, przedstawiają sceny z życia Matki Bożej, m ni „Zwiastowanie”, „Cud w Kanie Galilejskiej”, „Wniebowzięcie”. W centralnej części umieszczono obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy zachowany z pierwszej wersji ołtarza

Zwieńczenie stanowi swego rodzaju korona złożona z 7 „wypustek”. Tabernakulum ozdobiono płaskorzeźbą przedstawiającą „Ostatnią Wieczerzę”, nad nim umieszczono niewielkich rozmiarów figurkę Matki Bożej Nieustającej Pomocy, a po obu jego stronach umieszczono siedmioramienne świeczniki.

Pośrodku mensy znajduje się płaskorzeźba ukazująca opisaną wcześniej scenę z życia św. Izydora. Po prawej stronie ołtarza zasługują na uwagę dwa witraże z 1967 r. wykonane w pracowni braci Olszewskich w Warszawie. Na jednym z nich widzimy wizerunki Matki Boskiej Ostrobramskiej, Częstochowskiej oraz inne cudami słynące obrazy Matki Boskiej pochodzące z różnych stron Polski. Na drugim witrażu ukazane są miejsca objawień Matki Bożej z Lourdes i Fatimy. Witraże zostały ufundowane przez parafian jako „ofiara czcicieli różańca i członków światła”.

Vis a vis witraży widnieje namalowana przez artystów Mitków w 1984 r. scena przedstawiająca św. Maksymiliana Kolbe na tle zasieków i drutów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Po prawej stronie Maksymiliana Kolbego stoi Anioł Niewinności z atrybutami w postaci białych lilii i korony w dłoniach. Po lewej stronie — Anioł Męczeństwa z czerwoną koroną i krzewem czerwonych róż. Nad całą sceną unosi się Matka Boża stojąca na kuli ziemskiej i depcząca głowę węża.

Z okresu międzywojennego zachowały się stalle i balustrada, przy której podczas mszy wierni przystępowali do komunii.

W sąsiedztwie ołtarza przyciąga wzrok, pięknej roboty; kryształowy żyrandol podarowany przez panią Florę z Granzowów Briggsową — żonę właściciela fabryki przędzalniczej — Alfreda Briggsa.

Ołtarz św. Franciszka

Zaprojektowany i wykonany również w okresie międzywojennym. Wysokość mierzona od kościelnej posadzki: ok. 6 m, szerokość: ok. 3 m. Wykonano go z drewna dębowego, a stylistyką i ornamentyką nawiązuje do stylu neogotyckiego, co szczególnie podkreślone jest przez pięć strzelistych wieżyczek. Ołtarz zdobiony jest złoceniami.

W centralnej części ołtarza wmontowany jest obraz pochodzący najprawdopodobniej z końca XIX w. (brak sygnatury) przedstawiający naturalnej wielkości postać zakonnika — najprawdopodobniej św. Franciszka — klęczącego i zatopionego w modlitewnej ekstazie. Nad zakonnikiem widzimy jaśniejący krzyż — symbol męki i śmierci Chrystusa. Nad głową świętego znajduje się kilka aniołków o barokowych kształtach w otoczeniu chmur. Obraz ten przypomina słynne dzieło hiszpańskiego malarza El Greco „Ekstaza świętego Franciszka”.

W końcu lat sześćdziesiątych XX w. wstawiono przy opisywanym ołtarzu drewnianą balustradę z płaskorzeźbą przedstawiającą Pana Jezusa w otoczeniu dzieci. Według informacji starszych parafian również w latach sześćdziesiątych XX w. w pobliżu ołtarza pojawiła się drewniana chrzcielnica, która swoim stylem i ornamentyką nawiązuje do neogotyckiego charakteru kościoła i ołtarzy. Przy tym ołtarzu i chrzcielnicy tysiące naszych parafian przyjęło pierwszy w swoim życiu sakrament — chrzest święty.

Po prawej stronie ołtarza znajduje się obraz olejny Mariana Bruna z 1906 r. Płótno przedstawia konającego na krzyżu Chrystusa. Przykuwa uwagę widoczny na twarzy Jezusa wyraz niewypowiedzianej męki duchowej i fizycznej oraz niesamowita w swoim wyrazie sceneria tła obrazu przypominająca ewangeliczny opis zjawisk, jakie miały miejsce w chwili śmierci Jezusa: „zaćmiło się słońce, a ciemności zaległy całą ziemię”.

Ołtarz Serca Pana Jezusa

Usytuowany w lewej nawie kościoła pod względem rozmiarów oraz stylu architektonicznego jest podobny jak umieszczony w prawej nawie.

W centralnej części ołtarza znajduje się obraz olejny przedstawiający prawie naturalnej wielkości klęczącą siostrę zakonną, której w czasie modlitwy ukazała się postać Pana Jezusa ubranego w powłóczyste, biało-czerwone szaty. Jezus namalowany jest z otwartym sercem od którego rozchodzą się promienie. Obraz nie jest sygnowany, pochodzi prawdopodobnie z okresu międzywojennego XX w. W środkowej części obrazu widać wyraźne ślady uszkodzeń i naprawy

Po lewej stronie ołtarza znajduje się niewielkich rozmiarów ołtarzyk poświęcony św. Judzie Tadeuszowi. Przed tym ołtarzykiem jeszcze kilkanaście lat temu, w każdy pierwszy wtorek miesiąca odprawiały się msze św., w których uczestniczyli wierni i zanosili do Boga za pośrednictwem tego świętego swoje intencje.

W niszy ołtarzowej umieszczono też dwa różnej wielkości malowane na płótnie obrazy. Po lewej stronie znajduje się obraz o wymiarach ok. 2 m x 1 m przed stawiający wizerunek Pana Jezusa z umieszczonym na dole obrazu napisem „Jezu ufam Tobie”.

Obraz został namalowany na początku lat osiemdziesiątych XX w. Niestety me udało nam się ustalić jego autora. Drugi z obrazów zawieszony po prawej stronie ołtarza o wymiarach 1 m x 60 cm, przedstawia postać błogosławionej siostry Faustyny Kowalskiej (1905—1938) . Autorką obrazu jest Teresa Muszakowska, rodowita markowianka, znana i ceniona w kręgach artystycznych społeczności Mareckiej. Obraz powstał w 1994 r.

Tuż przed ołtarzem zwraca uwagę pięknej roboty neogotycki konfesjonał z początków XX w. Nad konfesjonałem wisi oprawiony w pozłacane, zdobione 5 główkami aniołków ramy, obraz olejny z 1882 r. Obraz ten namalowany został przez artystę malarza Franciszka Mielnickiego (widoczna sygnatura) i ukazuje postać Matki Boskiej.

Przy ołtarzu znajduje się drewniana balustrada z płaskorzeźbą przedstawiającą Pana Jezusa w otoczeniu dzieci. Balustrada została zamontowana pod koniec lat sześćdziesiątych XX w., na miejsce starej, której fragmenty zachowały się przy ołtarzach MBNP i MBCz.

Obraz męczeństwo św. Sebastiana

W pobliżu ołtarza, tuż nad pięknej roboty neogotyckim konfesjonałem widzimy najstarszy w naszym kościele zabytek — jest to pochodzący z 1741 r. obraz olejny, umieszczony w pięknych rokokowych, pozłacanych ramach, przedstawiający Matkę Boską z dzieciątkiem Jezus i św. Sebastiana męczennika. Obraz został namalowany przez Józefa Adama Meyera.

Witraże

Historia witraży w naszym kościele parafialnym nie jest odległa — sięga lat sześćdziesiątych XX wieku. Bodźcem do wykonania opisywanych witraży były uroczystości rocznicowe: obchody tysiąclecia przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę 966—1966 oraz pięćdziesiąta rocznica powstania parafii w Markach (1917—1967) .

Z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Zdzisława Kniołka, Rady Parafialnej oraz osobistego zaangażowania wikariusza księdza Bogdana Liska podjęto rozmowy z wykonawcą witraży Jerzym Olszewskim i autorką ich projektu Haliną Cieślińską-Brzeską.

Na 18 neogotyckich oknach przedstawione są najważniejsze wydarzenia z 1000-letnich dziejów naszej Ojczyzny, począwszy od chrztu Polski w 966 r., poprzez historię męczeństwa św. Wojciecha, zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r., męczeństwa biskupa Stanisława, bitwy pod Grunwaldem, najazdu szwedzkiego, powstania narodowe, aż po obchody milenijne w 1966 r.

Każdy projekt witraża był szczegółowo omawiany z księdzem proboszczem oraz księdzem wikariuszem Bogdanem Liskiem, którego zainteresowania i zdolności artystyczne znajdowały niejednokrotnie wyraz m.in. przy projektowaniu i wykonywaniu wystroju, kompozycji grobu Chrystusa z okazji Świąt Wielkanocnych. Prace przy realizacji projektów witraży trwały do końca 1967 r.

Nad kościelnym chórem umieszczono okrągły witraż na którym widnieją daty rocznicowe tysiąclecia chrztu Polski.

Również przez tych samych autorów zostały wykonane 2 witraże przy ołtarzu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Pierwszy z nich ukazuje Śluby Jasnogórskie króla Jana Kazimierza z 1656 r., który w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1655—1660 w klasztorze jasnogórskim polecał naród polski opiece Matki Bożej.

Na drugim widzimy prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego, inicjatora odnowy tych ślubów i ponownego oddania się w opiekę Matce Bożej (1965) , w trudnych dla kościoła polskiego latach. Fundatorami tych witraży byli członkowie różańca i „światła”.

Przy ołtarzu Matki Boskiej Częstochowskiej dwa witraże wykonane zostały przez wspomnianych twórców w latach 1974—1976. Przedstawiają w sposób ekspresyjny i bardzo realistyczny uczynki dobrego chrześcijanina względem duszy i ciała.

We wnętrzu kościoła na uwagę zasługują również pochodzące z początków XX w. organy i ambona oraz wykonany w 1902 r. skarbiec ufundowany przez Władysława i Antoninę z Baronów Oer małżonków Pilars.

Zbigniew PACIOREK:
Marki: dzieje, tradycja, kultura
Marki, Urząd Miasta Marki, 2004