Zespół architektoniczny rodziny Briggsów
| fb.com: | |
|---|---|
| opub.: | 2016-04-01, 08:00 |
| data powiązana: | 1883-??-?? |
| tagi: | Miejsca Pamięci Narodowej | Pałacyk Briggsów |
Najbardziej wartościowym elementem zabytkowym jest zespół produkcyjno-mieszkalno-rezydencjalny powstały w latach osiemdziesiątych XIX stulecia w postaci pałacyku fabrykantów Briggsów oraz sąsiadujących z nim budynków składających się na osiedle robotnicze. Dodatkową wartością jest stopień zachowania tego zabytku, stawiający go na pierwszym miejscu w szeregu zachowanych osiedli i zespołów fabrycznych z końca XIX w. w Polsce.
Z zabudowań fabrycznych powstałych w latach 1883—1885 zachowała się główna bała produkcyjna oraz komin kotłowni zbudowany na podstawie ośmiokąta, który jest obiektem unikatowym w tego typu budowlach. Natomiast zespół mieszkalny przetrwał prawie nie zmieniony w układzie tak przestrzennym, jak i architektonicznym.
Z zespołu rezydencjalno-parkowego zachował się pałacyk rodziny Briggsów z żeliwną werandą oraz teren parku zaprojektowanego w stylu angielskim z cennym drzewostanem (m.in. występują tu przeszło stuletnie dęby, posiadające status pomników przyrody, oraz równie stare topole i klony) . Na terenie dawnego parku istniał też jeszcze w okresie międzywojennym staw z żeliwną fontanną i dekoracyjnymi elementami, np. fontanna z bocianem.
Do założenia parkowego włączona była też rzeka Długa tutaj sztucznie spiętrzona i tworząca niewielki wodospad. Zbudowano też dwa mostki żeliwne. Wszystkie te elementy zostały zniszczone i rozkradzione w czasie II wojny światowej i zaraz po jej zakończeniu.
Pałacyk Briggsów
Wraz z budową fabryki i osiedla fabrycznego w latach 1883—1885 postępowały prace przy wznoszeniu rezydencji Briggsów — eklektycznego pałacyku wzorowanego na stylu kolonialnej Anglii. Autorem projektu był architekt Antoni Beill (1847—1894) .
Pałacyk usytuowano na skraju założonego w stylu angielskim parku, nieopodal przypływającej tu — malowniczej, pięknie wówczas meandrującej i rozlewającej się w czasie wiosennych przyborów po rozległych nadbrzeżnych łąkach — rzeczki Długiej.
Rezydencja ma dwa piętra i mieszkalne poddasze. Elewację wykonano z białej klinkierowej cegły, harmonizującej z tynkowanymi również na biało oprawami dosyć szerokich weneckich okien. Angielski styl rezydencji podkreśla usytuowany od frontu parterowy wykusz.
Zwraca uwagę sztukatorska dekoracja szczytów pałacyku w postaci gryfów. Funkcję oranżerii pełniła ażurowa weranda, wykonana z żeliwa w połączeniu ze szkłem.
We wnętrzu pałacyku — w holu — przyciągają wzrok dobrze zachowane, prowadzące na dalsze piętra drewniane (dębowe) schody oraz wykonana w ciemnym drewnie stolarka.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej, w której przełomowe znaczenie miała bitwa warszawska (13—16 sierpnia 1920 r.) mieściły się tu sztaby wojskowe: 10 Dywizji Litewsko-Białoruskiej dowodzonej przez generała Jana Rządkowskiego oraz 11 Dywizji Piechoty pod dowództwem pułkownika Bolesława Jaźwińskiego. 15 sierpnia 1920 r. ogólne dowództwo i rolę koordynatora nad wojskami broniącymi dostępu do Warszawy powierzono dowódcy 10 Dywizji Piechoty Strzelców Kaniowskich gen. Lucjanowi Żeligowskiemu.
W budynkach fabrycznych oraz w parku zostali zakwaterowani żołnierze, którzy stąd udawali się na nieodległą linię frontu.
W 1925 r. po śmierci ostatniego z braci Briggsów — Alfreda — pałacyk wraz z zabudowaniami fabrycznymi przechodzi w drodze sukcesji na własność skoligaconej z Briggsami rodziny Whiteheadów.
Po II wojnie światowej (w czasie której budynek nie uległ poważniejszym uszkodzeniom) w wyniku przeprowadzonej nacjonalizacji pałacyk musieli opuścić jego właściciele — spadkobiercy i sukcesorzy po Briggsach — Whiteheadowie. Umieszczono tu Zasadniczą Szkołę Zawodową Kinooperatorów, która funkcjonowała do 1977 r. Po rozwiązaniu Szkoły Kinooperatorów powstał Zespół Szkół Zawodowych, który istnieje do dziś. Od 1 września 1999 r. mieści się tu gimnazjum oraz liceum profilowane, w ramach Zespołu Szkół nr 1.
Obecnie właścicielem pałacyku, parku, zabudowań fabrycznych oraz osiedla fabrycznego jest rodzina Whiteheadów.
Zbigniew PACIOREK:
Marki: dzieje, tradycja, kultura
Marki, Urząd Miasta Marki, 2004
